Mentionsy

29. Dziedzictwo materialne wsi górnośląskiej. Stan zasobu i potrzeby ochrony. - Barbara Klajmon

Wykład Barbary Klajmon z Górnośląskiego Parku Etnograficznego w Gorzowie, wygłoszony w ramach konferencji „Dziedzictwo kulturowe wsi woj. opolskiego i śląskiego – wiedza, dobre praktyki, wyzwania”. 7-8 czerwca 2013 r., Farska Stodoła w Biedrzychowicach

W rejonie górnośląskim użytki rolne stanowią 39% ogólnej powierzchni województwa (dla porównania, w Polsce wskaźnik ten wynosi średnio ok 52%). Na blisko 483 tys. ha funkcjonuje około 102 tys. gospodarstw rolnych. Ponad 80% z nich to gospodarstwa małe, których powierzchnia nie przekracza 5 ha.

Mimo, że według tych statystyk dziedzictwo wiejskie zajmuje dość sporą część województwa, wieś górnośląska jest krajobrazem praktycznie już nieistniejącym. W odróżnieniu od omawianej we wcześniejszym wykładzie Opolszczyzny (gdzie mamy do czynienia z zachowanym krajobrazem wiejskim), na Górnym Śląsku wieś nie była nigdy w obszarze głównego zainteresowania. Wynikiem tego jest brak kompleksowych działań związanych z ochroną i zachowaniem materialnego dziedzictwa wsi, brak rzetelnej inwentaryzacji tego typu zasobów i brak badań waloryzacyjnych. Ostatnie kompleksowe badania miały miejsce przy tworzeniu Górnośląskiego Parku Etnograficznego (w latach 60-70.) i już wówczas mówiło się o zanikającym materialnym krajobrazie kulturowym tamtejszych wsi. Ochronie prawnej poprzez wpis do rejestru zabytków podlegają tylko pojedyncze elementy zabudowy: dwory, folwarki, pojedyncze budynki, przede wszystkim kościoły. Tylko jeden zespół zabudowy został wpisany do rejestru zabytków. Nie ma wpisanych układów ruralistycznych, rozłogów pól, itd, czyli tego co o krajobrazie wsi decyduje. 

Do lat 50.XX wieku zachowane były na Górnym Śląsku fragmenty drewnianej zabudowy wiejskiej. Dziś już zostały tylko na terenach parków etnograficznych. W wielu miejscach zachował się jeszcze układ przestrzenny wsi – popularna ulicówka. Dobrze zachowanymi wyróżnikami i symbolami wsi górnośląskiej są kościoły drewniane. Dość dobrze zachowanymi obiektami są też dwory i folwarki.

Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. Zobaczmy, co się stało. nas łączy, co nas dzieli. No i z pewnością to, co nas dzieli, to to, że przed chwilą państwo oglądaliście krajobraz istniejący, krajobraz zachowany, krajobraz na miejscu,...